Η συνεχιζόμενη κλιμάκωση της οικονομικής κρίσης δεν έχει ως συνέπεια μόνο να επηρεάζει αρνητικά την ευημερία των ατόμων και των κοινωνιών, αλλά θα δημιουργήσει αναπόφευκτα ριζικές αλλαγές στην αισθητική μας ευαισθησία.

Οσο κι αν μας αιφνιδίασε η κατάρρευση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αγοράς, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει η επιτάχυνση του ηθικού κατρακυλίσματος που γέννησε αυτήν την κρίση κατά πρώτο λόγο. Η διάβρωση των ηθικών και δεοντολογικών αρχών που προκάλεσε η παρακμή της προσωπικής ευθύνης και η θεσμοποιημένη κοινωνική ανισότητα μπορεί να αποδειχθεί πιο καταστροφική από τη στρατιωτική ισχύ. Η ανοικοδόμηση των ηθικών θεμελίων που υπονομεύθηκαν από τη σημερινή κρίση θα είναι πιο επίμοχθη και θα απαιτήσει περισσότερο χρόνο απ’ όσο χρειάζεται για να ανοίξει και πάλι η όρεξη του πανικόβλητου, δανειοδίαιτου καταναλωτισμού.

Η αρχιτεκτονική, ενώ αγκαλιάζει την ανθρώπινη διάσταση, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του οικονομικού τοπίου. Δεν μπορεί, επομένως, να εξαιρεθεί από την ηθική διάσταση της παρούσας κρίσης ούτε από τις επιπτώσεις της οικονομικής επιβράδυνσης και στην επικράτηση μιας νέας αισθητικής αντίληψης.

Εδώ και πάνω από μία δεκαετία, η αρχιτεκτονική έχει απορροφήσει φθηνό και «αφηρημένο» χρήμα που διοχετεύθηκε για να τροφοδοτήσει μια πληθωριστική οικοδομική επέκταση, η οποία οδήγησε στην κρίση των «τοξικών» ενυπόθηκων δανείων. Αφηρημένα σχέδια υλοποιήθηκαν σε αρχιτεκτονική μορφή και, χρηματοδοτημένα από τον πλούτο του πετρελαίου και της χρηματιστηριακής αγοράς, «προσγειώθηκαν» στις κοινωνικά πιο ευάλωτες τοποθεσίες και με τους περιβαλλοντικά πιο επιβλαβείς τρόπους. Το real estate, μεταμφιεσμένο ως αρχιτεκτονική, πιστώθηκε με ψευδεπίγραφη βιωσιμότητα και κατέληξε να γίνει επικερδές πεδίο για το πλεονασματικό κεφάλαιο, απορροφώντας όλο και πιο περίτεχνα μορφώματα χρήματος.

Οσο πιο σκοτεινές και περιβαλλοντικά ανεύθυνες ήταν οι επενδύσεις, τόσο πιο αυθαίρετη γινόταν η αρχιτεκτονική φόρμα. Στην πιο ακραία εκδοχή της, η ίδια η ύπαρξη της αρχιτεκτονικής ταυτίστηκε με τη λειτουργία της, ακριβώς όπως η πληθωριστική ανάπτυξη της χρηματιστηριακής αγοράς έγινε η μοναδική της raison d’ etre.

Η αρχιτεκτονική, όπως και ο κόσμος γενικά, έκλεισε τα μάτια στην παγκόσμια φτώχεια και στις συνεχιζόμενες πολεμικές συγκρούσεις. Αδιαφορώντας για τη δεοντολογία, η αρχιτεκτονική προτίμησε να δοξάσει τον ζήλο της χρηματιστικής ταχυδακτυλουργίας. Παραδόξως, αυτή η αυτοαναφορική, νοηματικά αβαθής αρχιτεκτονική καλωσορίστηκε ως απόδειξη του πολυσύνθετου ταλέντου του αρχιτέκτονα, που υποτίθεται ότι για πολύ καιρό εμποδιζόταν να εκφραστεί. Φιλόδοξοι επαγγελματίες ανταποκρίθηκαν με προθυμία σε αιτήσεις από μακρινές χώρες για να διακοσμήσουν καταπιεστικά καθεστώτα με υπερφίαλες αρχιτεκτονικές εικόνες. Με μόνο ενδιαφέρον να γίνεται όσο το δυνατόν πιο ορατή, η αρχιτεκτονική στηρίχθηκε στην εικόνα του «αρχιτέκτονα ως καλλιτέχνη», που ανταποκρίνεται αποκλειστικά και μόνο στις εσωτερικές του φαντασιώσεις και επιθυμίες. Ο «αρχιτέκτονας ως ντιζάινερ» επιδόθηκε στο σχεδιασμό ρούχων, στις κολεξιόν μόδας, στα τασάκια και στις τσάντες, ενώ ο «αρχιτέκτονας ως διασκεδαστής» σκηνοθετούσε ψευτοδιανοουμενίστικα θεάματα.

Καθώς δεν χρειαζόταν πια να ακολουθεί τους νόμους της λογικής, της σαφήνειας και της καθαρότητας του σχεδίου, ο «αρχιτέκτονας ως αρχιτέκτονας» πέρασε γρήγορα στο περιθώριο. Αυτό πιθανόν να εξηγεί γιατί υπήρξαν τόσο λίγα πραγματικά καινοτόμα σχέδια στο κεντρικό πεδίο δέσμευσης της αρχιτεκτονικής: στις λύσεις για τη στέγαση, στον πολεοδομικό σχεδιασμό και στην ενσωμάτωση των κοινωνικά μη προνομιούχων, θέματα που αποτέλεσαν τη βάση του Μοντέρνου Κινήματος.

Είναι γεγονός ότι κάθε οικονομική κρίση δεν προκαλεί μόνο ρήξη με το άμεσο παρελθόν, αλλά δημιουργεί συνθήκες ταχύτατης αλλαγής, μια ευκαιρία να ξεπεραστεί το παρόν status quo και να αποτυπωθεί μια σύγχρονη σφραγίδα. Η κρίση του 1929 είχε τόσο μεγάλη δύναμη, που σάρωσε τα περίτεχνα στολίδια του νεοκλασικισμού. Λευκή, απλή και αστόλιστη, η αναδυόμενη αρχιτεκτονική ήρθε σε πλήρη ρήξη με το παρελθόν. Οι δύο κρίσεις, παρ’ όλο που απέχουν μεταξύ τους ογδόντα χρόνια, τρέφονται από την τοξική ανεντιμότητα στην οποία βυθίστηκαν οι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί.

Η αρχιτεκτονική φόρμα είναι αντανάκλαση της ιδέας που ενυπάρχει στο σχέδιο. Η ιεραρχία της ανθρώπινης κλίμακας είναι το μέτρο της και η σαφήνεια της πρόθεσης το εργαλείο της για την ομορφιά. Συνενώνει ανάγκες και όνειρα σε νέες αισθητικές ευαισθησίες. Αυτή η αδιάλυτη δυαδικότητα είναι που κάνει την αρχιτεκτονική ένα επάγγελμα με μοναδικό βάθος.

Αιώνες δημιουργικής αφοσίωσης και νέων ιδεών γέννησαν μια πλούσια αρχιτεκτονική παράδοση. Προσφέρθηκε σε μας με τον όρο η γενιά μας να εμπλουτίσει και να διευρύνει τους ορίζοντες αυτής της μεγάλης κληρονομιάς. Στον κόσμο μας, που συνεχώς αλλάζει, η αξία της αρχιτεκτονικής έγκειται στον βαθμό ιδεαλισμού και ευθύνης που επιδεικνύει επιδιώκοντας τον βαθύτερο στόχο της – να ελαφρύνει την οδυνηρή προσωρινότητα της ανθρώπινης κατάστασης. Οι νέες ιδέες είναι το μόνο μέσον για την επίτευξή του.

* Ο Zvi Hecker είναι αρχιτέκτων με γραφεία στο Βερολίνο και στο Αμστερνταμ. Γεννήθηκε στην Κρακοβία το 1931 και το 1950 εγκαταστάθηκε στο Ισραήλ.

kathimerini

Αυτό το κείμενο εκτυπώθηκε από το hellenicvoiceny.com, στη διεύθυνση
: http://www.hellenicvoiceny.com/index.php?option=com_content&task=view&id=3091&Itemid=30