Ηταν η μόνη πίκρα που μας έδωσε αυτός ο όμορφος, γαλανομάτης, γελαστός συγγραφέας, που επί χρόνια δίδασκε σε όλο τον κόσμο όχι μόνο τι σημαίνει «μεγάλη λογοτεχνία» -το κάνουν κι άλλοι- αλλά τι σημαίνει να αγαπάς και να υπερασπίζεσαι την πατρίδα σου χωρίς να τη βάζεις πάνω από τα δεινά των γειτόνων της, για μεγάλο μέρος των οποίων φταίει.

Ο Αμος Οζ, ο κορυφαίος συγγραφέας του Ισραήλ, πέθανε ξαφνικά την Παρασκευή 28 Δεκεμβρίου, στο Τελ Αβίβ όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια, αυτός, ένας φανατικός των κιμπούτς και της ερήμου. Ηταν μόλις 79 χρόνων.

Το ανακοίνωσε η κόρη του Φάνια Οζ-Ζαλτσμπέργκερ. «Μετά από σύντομη μάχη με τον καρκίνο», είπε. «Στον ύπνο του, γαλήνιος», μας παρηγόρησε, αυτή που κάποιοι θερμόαιμοι Ελληνες φιλοπαλαιστίνιοι προσπάθησαν το 2014 με διαδήλωση έξω από τον «Ιανό» να την εμποδίσουν να παρουσιάσει το σπουδαίο βιβλίο «Οι Εβραίοι και οι λέξεις» (εκδόσεις Καστανιώτη), που είχε γράψει μαζί με τον πατέρα της.

Και δεν αναφέρουμε αυτό το αστείο γεγονός από διάθεση πολεμικής, αλλά γιατί είναι μια πολύ καλή εικόνα των αντιδράσεων που προκαλούσε πάντα ο Οζ με την παθιασμένη, φιλειρηνική στάση του στο Μεσανατολικό, δηλαδή τη μέχρι τέλους υποστήριξή του στη δημιουργία δύο διαφορετικών κρατών.

Ακόμα και τώρα, που μέχρι και φίλοι του τής Αριστεράς, σαν τον άλλο μεγάλο συγγραφέα Αβραάμ Γεοσούα, άρχισαν να προπαγανδίζουν ένα κοινό κράτος με δύο εθνότητες, Ισραηλινούς και Παλαιστινίους μαζί. «Δεν είμαι έτοιμος να ζήσω σαν μειονότητα σε κάτι που θα γίνει αναπόφευκτα μια αραβική χώρα», δήλωσε πρόσφατα. Ενώ, πάντα τολμηρός, δεν δίστασε να υποστηρίξει τη μεταφορά της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ, προσθέτοντας, όμως, ότι το ίδιο θα έπρεπε να γίνει αμέσως και για την Ανατολική Ιερουσαλήμ, «πρωτεύουσα των Παλαιστινίων».

Δεν είναι καθόλου, λοιπόν, περίεργο που πολλοί συμπατριώτες του τον έλεγαν «προδότη» και φίλο των Αράβων, ενώ μποϊκόταραν τα βιβλία του. «Τη λέξη αυτή τη θεωρώ ακόμα ένα παράσημο για μένα», έλεγε στην «Εφ.Συν.» τον Φεβρουάριο του 2017, όταν είχε έρθει στην Αθήνα για να παρουσιάσει τον «Ιούδα» (Καστανιώτης), το τελευταίο μυθιστόρημα που πρόλαβε να γράψει. «Πολλές φορές οι άνθρωποι, που ήταν μπροστά από την εποχή τους, θεωρήθηκαν από τους συγχρόνους τους προδότες.

Ο προφήτης Ιερεμίας, ο Αβραάμ Λίνκολν, ο Σαρλ ντε Γκολ, ο Μεναχέμ Μπέγκιν, ο Γιτζάκ Ράμπιν, ο Σολτζενίτσιν, ο Πάστερνακ». Και την ίδια στιγμή, στο εξωτερικό, όσο διάσημος κι αν ήταν (τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από σαράντα γλώσσες), «πολλές φορές δεν με θέλουν σε λογοτεχνικά φεστιβάλ, επειδή είμαι Ισραηλινός», συνέχιζε. «Γίνονται διαδηλώσεις με αίτημα να μην ακουστεί η φωνή μου. Ευχαριστώ τον Θεό που έχουμε να κάνουμε ειρήνη μόνο με τους Παλαιστίνιους και όχι με τους φίλους τους στην Ευρώπη».

Ετσι, δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αυτός ο μετρημένος άνθρωπος, εχθρός τόσο των ακροδεξιών-θρησκόληπτων-εθνικιστών στη χώρα του (και του Νετανιάχου, ο οποίος φρόντισε πάντως να τον αποχαιρετήσει με μετρημένη δήλωσή του, που εστίαζε στην προσφορά του στα εβραϊκά γράμματα, αλλά δεν ξεχνούσε και «τις διαφωνίες τους»), όσο και των εξτρεμιστών Παλαιστινίων της Χαμάς, άφησε πίσω του, σαν κύκνειο άσμα, τη συλλογή δοκιμίων «Αγαπητοί ζηλωτές» (Καστανιώτης).

Είναι αφιερωμένα στην ανάλυση του «φανατισμού», που τον χαρακτηρίζει «τη χειρότερη μάστιγα του 21ου αιώνα». Η δική του ματιά πάνω στην πληγή του Παλαιστινιακού ήταν... τσεχοφική. «Η διαμάχη Ισραηλινών και Παλαιστινίων είναι μία σύγκρουση του δίκιου με το δίκιο», έλεγε το 2013 στους «Νιου Γιορκ Τάιμς». «Οι τραγωδίες λύνονται με δύο τρόπους. Σε μια τραγωδία του Σέξπιρ η σκηνή στο τέλος είναι σπαρμένη με πτώματα. Σε μια τραγωδία του Τσέχοφ όλοι είναι δυστυχείς, πικρόχολοι, απογοητευμένοι και μελαγχολικοί, αλλά είναι ζωντανοί. Εγώ και οι σύντροφοί μου στο κίνημα ειρήνης δουλεύουμε για μια τσεχοφική, όχι σεξπιρική λύση».

Δεν πρέπει να υπάρχει άλλος Ισραηλινός συγγραφέας που να έκλεισε στο πλούσιο έργο του (19 μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων και εκατοντάδες δοκίμια και άρθρα) την ίδια του την τραγική χώρα, την Ιστορία της. Χωρίς ωραιοποιήσεις, ψευδαισθήσεις και αποσιωπήσεις. «Αγαπάω το Ισραήλ ακόμα κι όταν δεν μου αρέσει καθόλου. Ακόμα και τις περιόδους που δεν το αντέχω. Είναι δύσκολο, αλλά είναι μέρος της ζωής», μας είχε πει. Αλλωστε, γεννήθηκε σχεδόν μαζί του.

Τον Μάιο του 1939 στην Ιερουσαλήμ, εννέα χρόνια πριν από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Και ήταν γραφτό το σπουδαιότερο βιβλίο του, το αριστούργημά του, που έγινε το 2002 παγκόσμιο μπεστ σέλερ (σπάνιο πράγμα για ισραηλινή λογοτεχνία) και μεταφέρθηκε το 2015 στο σινεμά από τη Νάταλι Πόρτμαν (σκηνοθέτις και πρωταγωνίστρια μαζί), η 700 σελίδων «Ιστορία αγάπης και σκότους» (εκδόσεις Καστανιώτη), να είναι και τα δύο μαζί. Η αυτοβιογραφία του, η ιστορία η δικιά του και της οικογένειάς του. Αλλά και η ιστορία της δύσκολης γέννησης ενός κράτους και της προσπάθειας να σταθεί στα πόδια του.

Δεν μπορεί να αποφασίσει κανείς ποια από τις δύο ιστορίες, η προσωπική ή η συλλογική, είναι πιο συγκλονιστική και δραματική από την άλλη. Ο Αμος Οζ γεννήθηκε με το επώνυμο Κλόζνερ στην Ιερουσαλήμ, σε υπόγειο, φτωχικό διαμέρισμα. Και οι δυο γονείς του ήταν πρόσφυγες στην Παλαιστίνη από την ανατολική Ευρώπη, ο πατέρας του, Γιεχούντα Αριε Κλόζνερ, από τη Λιθουανία, η μητέρα του Φάνια Μούσμαν από την Πολωνία.

Πολύγλωσσοι και οι δύο μεγάλωσαν τον γιο τους σε ένα σπίτι φορτωμένο βιβλία και συζητήσεις για τον σιωνισμό. Ο πατέρας του, όμως, ήταν ένας αδύναμος, απογοητευμένος διανοούμενος που ποτέ δεν κατάφερε να γίνει καθηγητής Πανεπιστημίου και πέρασε τη ζωή του σαν βιβλιοθηκάριος στην Εβραϊκή Εθνική και Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη. Ενώ η πανέμορφη, ευαίσθητη μητέρα του πάλευε όλη της τη ζωή με την κατάθλιψη. Αυτοκτόνησε όταν ο συγγραφέας ήταν 12 χρόνων.

Γράφει στη συγκλονιστική τελευταία σελίδα της «Ιστορίας αγάπης και σκότους»: «Αν ήμουν εκεί δίπλα της θα έκανα ό,τι μπορούσα για να λυπηθεί τον μοναχογιό της. Θα έκλαιγα και θα την ικέτευα χωρίς ντροπή και θα αγκάλιαζα τα πόδια της ή θα χτυπούσα και θα έγδερνα τον εαυτό μου μέχρι που θα έτρεχε αίμα, όπως είχα δει την ίδια να κάνει σε στιγμές απόγνωσης. Θα άρπαζα και θα κατέστρεφα τα χάπια της, τα φάρμακά της. Ομως δεν με είχαν αφήσει να είμαι εκεί. Ακόμα και στην κηδεία της δεν μ’ άφησαν να πάω». Ο Αμος έδωσε το όνομα Φάνια σε μία από τις δύο κόρες που απέκτησε (έχει κι έναν γιο) με τη σύζυγό του από το 1960 Νίλι Ζούκερμαν.

Δύο χρόνια μετά την αυτοκτονία της μητέρας του κάνει την επανάστασή του, προσπαθώντας να γίνει «ό,τι δεν ήταν ο πατέρας του». Εγκατέλειψε το σπίτι του, εγκαταστάθηκε σε κιμπούτς, άλλαξε το επώνυμο Κλόζνερ σε Οζ (στα εβραϊκά σημαίνει κουράγιο) και άρχισε μια νέα ζωή στα πρότυπα του σοσιαλιστικού σιωνισμού (σκληρή εργασία, προσφορά, λιτότητα).

Οι σύντροφοί του στο κιμπούτς τον έστειλαν στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ (Φιλοσοφία και Λογοτεχνία) και όταν επέστρεψε άρχισε να διδάσκει στο σχολείο τους, να γράφει και να καλλιεργεί τη γη. Πήρε μέρος στους πολέμους του 1967 και του 1973 -ήδη από το 1970, ως ιδρυτικό μέλος του κινήματος Peace Now, υποστήριζε την άμεση απόσυρση των ισραηλινών στρατευμάτων από Δυτική Οχθη, Γάζα και Ανατολική Ιερουσαλήμ, γιατί, όπως έλεγε, «ακόμα και μια αναπόφευκτη κατοχή είναι μια διεφθαρμένη κατοχή».

Πήγε ένα χρόνο με υποτροφία στο Χάρβαρντ και επιστρέφοντας στο Ισραήλ μετακόμισε με την οικογένειά του στο Αραντ, μια μικρή πόλη στην έρημο του νότιου Ισραήλ. Εμειναν εκεί για δεκαετίες.

Αρχισε να γράφει από νωρίς στα πιο ωραία σύγχρονα εβραϊκά. Το ταλέντο του αναγνωρίστηκε με το πρώτο του βιβλίο, τη συλλογή διηγημάτων «The Jackals Howl» (1961), αλλά ήταν το μυθιστόρημα «Ο Μιχαέλ μου» (Καστανιώτης) που τον καθιέρωσε διεθνώς το 1968, μια ερωτική ιστορία στην Ιερουσαλήμ του 1950, σε σκηνικό πολέμου, λίγο πριν από την κρίση του Σουέζ. Ενα συγκλονιστικό γυναικείο πορτρέτο και μαζί ένα πορτρέτο της ίδιας της πόλης. Της «όμορφης, πληγωμένης, πονεμένης, γεμάτης ουλές και σημάδια, αλλά πάντα ελκυστικής Ιερουσαλήμ», όπως την είχε περιγράψει στην «Εφ.Συν.».

Την ξανασυνάντησε την Ιερουσαλήμ στον «Ιούδα», ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα ιδεών (για τον σιωνισμό, τον αντισημιτισμό, τις θρησκείες, τις ιδεολογίες, τα κράτη) με ήρωες τον Ιούδα και τον Χριστό και αφιερωμένο στον Ανταίο Χρυσοστομίδη!

Στα ελληνικά κυκλοφορούν ακόμα από τον Καστανιώτη «Το μαύρο κουτί», «Εικόνες από τη ζωή στο χωριό», «Η νύχτα του συγγραφέα», «Η τέλεια γαλήνη» κ.ά. Ηταν μονίμως υποψήφιος για Νόμπελ, αλλά πήρε άλλα σπουδαία βραβεία: Γκέτε, Φραντς Κάφκα, Πρίμο Λέβι. Ο «Ιούδας» του μπήκε το 2017 στη βραχεία λίστα του Man Booker International, που το πήρε τελικά ο άλλος μεγάλος Ισραηλινός και στενός του φίλος, Ντάβιντ Γκρόσμαν.

www.efsyn.gr

Αυτό το κείμενο εκτυπώθηκε από το hellenicvoiceny.com, στη διεύθυνση
: http://www.hellenicvoiceny.com/index.php?option=com_content&task=view&id=12646&Itemid=36