Παρά το γεγονός ότι η πρόοδος του πολιτισμού και η τεχνολογική ανάπτυξη εξακοντίστηκε μέσα σε αυτά τα 49 χρόνια που μας χωρίζουν από το θάνατό του, δεν συντελέστηκε το ίδιο και στο πνεύμα. Η ανάγνωση των έργων του παραμένει εξίσου ελκυστική αλλά και δύσκολη, όπως ήταν τότε. Όταν γύριζε από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο για να μαζέψει το «μέλι» της σκέψης των ανθρώπων ή όταν απομονωνόταν στις ψηλές οροσειρές της Ευρώπης για να γίνει ένα με τον εαυτό του και να αποφύγει τη βουή του κόσμου.

Την σύγχρονη όψη της σκέψης και των έργων του Νίκου Καζαντζάκη φροντίζει άοκνα ο θετός γιος της Ελένης Καζαντζάκη, Πάτροκλος Σταύρου. Όντας άξιος θεματοφύλακας των αναζητήσεων του διανοητή από την Κρήτη και διαχειριστής του εκδοτικού οίκου Καζαντζάκη, επιχειρεί να προστατέψει την πνευματική του κληρονομιά αλλά και να συνταξιδέψει μαζί με τους αναγνώστες στις σελίδες του Καπετάν Μιχάλη, της Αναφοράς στον Γκρέκο, της Ασκητικής... Όπως λέει και ο ίδιος, «Ο Καζαντζάκης ο ίδιος στην αναφορά στον Γκρέκο λέει «εδέχθη φαρμάκι και βόλια από θεούς και από ανθρώπους». Περπατάω στα ίχνη του. Είναι βαρύς ο κλήρος και εύχομαι να έχω λάδι στο καντήλι μου για να μπορώ να υπηρετώ την ιδέα του Καζαντζάκη».

Ο κύριος Σταύρου εξηγεί γιατί ο Νίκος Καζαντζάκης κατατάσσεται στους κλασσικούς συγγραφείς. «Παντού σε όλο τον κόσμο θεωρείται κλασικός συγγραφέας», αναφέρει. «Πέθανε πριν από 49 χρόνια και όμως εξακολουθούν τα βιβλία του και μεταφράζονται σε όλο τον κόσμο. Σημειωτέον ότι τα 9 στα 10 που μεταφράζονται είναι παράνομα υπό την έννοια του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Εκδίδονται χωρίς να ζητηθεί η άδεια όπως προβλέπει η εθνική νομοθεσία μας και η διεθνής νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων. Παράνομες εκδόσεις έχουν γίνει και στη Γαλλία. Σε μία περίπτωση, μάλιστα, μου είπαν «καλά υπάρχει θέμα πνευματικών δικαιωμάτων; Ο Καζαντζάκης είναι κλασικός». Έχει υπερβεί το χρόνο και τον τόπο και για αυτό λέω ότι διαλέγεται με την αιωνιότητα. Συνεπώς, η σκέψη του είναι και πανανθρώπινη. Όλοι οι άνθρωποι τον διαβάζουν, τον μελετούν και τον αναζητούν γιατί μέσα βρίσκουν κάτι που τους αφορά, πέρα και πάνω από θρησκεία, από εθνικότητα, από χρώμα και εκεί λύνουν προβλήματα».

Το έργο του έχει παγκόσμια αναγνώριση και απήχηση, φανατικό αναγνωστικό κοινό, μυθιστορήματα που έγιναν ταινίες, βιβλία που γράφτηκαν αποκλειστικά για εκείνον.

«Ο Καζαντζάκης διαλέγεται με την αιωνιότητα. Ταυτίζεται με την αιωνιότητα, έχει γίνει αθάνατος, αιώνιος» λέει ο Πάτροκλος Σταύρου. Στην Ασκητική, στην πρώτη σελίδα, μέσα σε λίγες λέξεις, αναφέρεται:
«Ήσυχα, καθαρά, κοιτάζω τον κόσμο και λέω: όλα τούτα που θωρώ, γρικώ, γεύουμαι, οσφραίνουμαι κι αγγίζω είναι πλάσματα του νου μου». Η κοσμοθεωρία του Καζαντζάκη επηρεάστηκε εμπνεύστηκε από πάμπολλες προσλαμβάνουσες. Εντρύφησε στον Πλάτωνα, στον Δάντη, στον Νίτσε, στον Γκαίτε, στον Δαρβίνο… Ο κατάλογος, ατελείωτος. «Ο Καζαντζάκης ήταν βιβλιοφάγος. Δεν έτρωγε φαγητό και δεν είχε και να φάει εδώ που τα λέμε, «έτρωγε» βιβλία. Είχε μαζέψει μέσα του και είχε αφομοιώσει τη σοφία του κόσμου. Η ευκολία με την οποία μάθαινε τις ξένες γλώσσες είναι σαν την ευκολία με την οποία εμείς αναπνέουμε». Για το βιοπορισμό του, έκανε μεταφράσεις, έδινε άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, έγραφε σχολικά βιβλία.

Κατηγορήθηκε ως άθεος και μέσα σε αυτή τη διαμάχη, ίσως, τελικά να βρίσκεται το κλειδί της ιστορίας για το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το οποίο και δεν πήρε ποτέ. Ήλπιζε ότι θα το πάρει μαζί με τον φίλο του Αγγελο Σικελιανό, όμως τότε, τόσο η Ακαδημία Αθηνών, η Eλληνική κυβέρνηση και ο εκκλησιαστικός κύκλος, όσο και τα πνευματικά κέντρα της χώρας, δεν τον στήριξαν αλλά αντιθέτως, σύμφωνα με τον κ. Σταύρου, «τον πολέμησαν». Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει το γεγονός λίγες μέρες πριν το θάνατό του, το 1957 ο πρόσφατα τότε βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Αλμπέρτ Καμύ, ανταπαντά στο συγχαρητήριο γράμμα του και παραδέχεται ότι ο Νίκος Καζαντζάκης το άξιζε εκατό φορές περισσότερο.

Ήταν τελικά θεήλατος; Είχε τη θεότητα μέσα του ή την πολεμούσε; «…Ο Χριστός πάντοτε με κυνηγούσε σε όλη μου τη ζωή, πάντοτε με κυνηγούσε…» Στα περισσότερα από τα έργα του ο Καζαντζάκης αναπτύσσει τον προβληματισμό του και τη σκέψη του στις βασικές έννοιες της χριστιανικής θρησκείας. Αυτός, μετά και τον «Τελευταίο Πειρασμό», προκάλεσε τις αντιδράσεις της Ορθόδοξης αλλά και της Καθολικής Εκκλησίας. Το πώς γίνεται αντιληπτή η απάντηση σε αυτό το ερώτημα, δεν εξαρτάται μόνο από το υποκείμενο αλλά και από τον παρατηρητή. «Έχω δει το Θεό... Προτού τον δω, ήμουν κι εγώ σαν τους άλλους ανθρώπους, που μοιάζουν γουρούνια, βουβάλια και πρόβατα(...) Μα από την ημέρα που τον πρωτόδα έκλαψα, πόνεσα, πεθύμησα, αγωνίστηκα- και το πρόσωπό μου άλλαξε, λίγνεψε, έγινε απαράλλαχτο με του Θεού."

Οι υπαρξιακές αγωνίες είναι κυρίαρχες στα έργα του, οι χαρακτήρες ακραίοι: υπεράνθρωποι αλλά και απλοί άνθρωποι του λαού, μεστωμένοι μέσα στη ζωή που τους όρισε ο συγγραφέας τους. Ο καθένας διαβάζοντας την Ασκητική μπορεί να δώσει την προσωπική του ερμηνεία.... «Η στερνή, η πιο ιερή μορφή της θεωρίας είναι η πράξη. Όχι να βλέπεις πως πηδάει η σπίθα από τη μια γενεά στην άλλη, παρά να πηδάς, να καίγεσαι μαζί της». Πώς θα μπορούσαν αυτές οι σκέψεις με τις οποίες μπόλιασε τις λέξεις ο μεγαλοφυής Καζαντζάκης να μην προκληθεί το ενδιαφέρον, οι αντιμαχίες, οι αντικρουόμενες απόψεις για το έργο του; Πώς θα μπορούσαν να αφήσουν ασυγκίνητη τη σημερινή νέα γενιά;

Παρά το γεγονός ότι η Ασκητική παραμένει το πιο περιζήτητο βιβλίο του, ο Καζαντζάκης είχε βρει μεγάλη ευτυχία στη συνύπαρξή του με την Έλενη Καζαντζάκη. Ακούγοντας τον Πάτροκλο Σταύρου να μιλάει τόσο ζεστά και τρυφερά για τη σύντροφο της ζωής του του συγγραφέα και βοηθό του μέχρι τα στερνά του, είναι αδύνατον να μην έρθουν στο μυαλό τα λόγια του Μακάριου για την Ελένη Καζαντζάκη « Μωρέ, μόνον αυτή στον κόσμο ταίριαζε για τον Καζαντζάκη. Τι γυναίκα είναι αυτή…» Ζηλευτή και θαυμαστή η σχέση τους. Ίσως η σύντροφός του να είναι και ο άνθρωπος που κατανόησε βαθιά και πολυεπίπεδα αυτή τη μεγαλειώδη προσωπικότητα φροντίζοντας ως κόρη οφθαλμού το έργο του αλλά και τη διάδοσή του.
Η ίδια έχει γράψει για τον Καζαντζάκη : «Θα πρέπει να κρίνουμε τον Καζαντζάκη, όχι από το τι έκαμε, κι αν αυτό που έκαμε έχει ή δεν έχει ανώτερη αξία. Παρά τι ήταν αυτό που ήθελε να κάμει κι αν αυτό που έκαμε έχει ή δεν έχει ανώτατη αξία για κείνον και για μας τους άλλους».

Το έργο του Καζαντζάκη είχε, έχει και θα έχει φιλοσοφική διάσταση παγκοσμίως. Οι άνθρωποι παντού, σε όλο τον κόσμο έχουν τις ίδιες αναζητήσεις, τις ίδιες αγωνίες, φυσικές και μεταφυσικές. Τα βιβλία του είναι πάνω από θρησκείες, γλώσσες, εθνότητες για αυτό και οι νέοι αναζητούν και σήμερα τη φιλοσοφία του Καζαντζάκη και είναι απολύτως σίγουρο ότι θα την αναζητήσουν και οι επερχόμενες γενιές. Όλοι όσοι θα τον μελετήσουν θα βρουν κάτι που τους αφορά.
Αν και μιλάμε για διαφορετική εποχή λιγότερο πνευματική και περισσότερο βιαστική όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο κύριος Σταύρου. «Ο ίδιος ο Καζαντζάκης έφευγε από τον κόσμο, ήταν μονιάς. Είχε μέσα του την κραυγή όπως τη λέει που τον καθοδηγούσε και ανέβαινε σε βουνά. Στο Γκότενσγκαμπ, μία κορυφή βουνού στην Τσεχία, έλεγε ότι ήταν τα ευτυχέστερα χρόνια της ζωής του. Έφευγε από την Ελλάδα, από τις πολλές συναναστροφές και απομονωνόταν, να μην τον φτάνουν οι κραδασμοί του κόσμου, η τύρβη της καθημερινότητας». Παρ' όλα αυτά ο Καζαντζάκης υπερβαίνει και τον χρόνο και τον χώρο και διαλέγεται με την αιωνιότητα. Η σκέψη του σπάει τα όρια και γίνεται πανανθρώπινη..

Και βέβαια η μεγάλη αυτή μορφή του 20ου αιώνα αποτύπωσε την τόσο μεγάλη και ελεύθερη σκέψη της σπάζοντας όλα τα ηθικά φράγματα και τους φόβους στη φράση που ζήτησε να χαραχθεί στον τάφο του. «Δεν φοβούμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι λεύτερος» είναι φράση που παράγγειλε ο ίδιος ο Καζαντζάκης 10 χρόνια πριν πεθάνει να χαράξουν στον τάφο του. Το νόημα της φράσης αυτής το βρίσκουμε σε διάφορα βιβλία του Καζαντζάκη, σπερματικά, αλλά ως δομημένη φράση την έχουμε σε ένα γράμμα που έγραψε στις 12 Δεκεμβρίου 1947 από το Παρίσι στο φίλο του τον Βέρτζεκ Νεές, από τη Σουηδία. «Δεν φοβούμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι λεύτερος είναι η φράση που έχω παραγγείλει να χαράξουν πάνω από τον τάφο μου. Να νικήσω την ιλουζιόν και την ελπίδα, χωρίς να με κυριέψει τρόμος. Τούτο στάθηκε τα τελευταία 20 χρόνια όλη η προσπάθεια της ζωής μου. Να κοιτάζω κατάματα την άβυσσο, χωρίς να βάλω τα κλάματα, χωρίς να παρακαλώ ή να φοβερίζω, μα ήσυχα, γαλήνια, διατηρώντας την αξιοπρέπεια του ανθρώπου να βλέπω την άβυσσο και να δουλεύω σαν να ήμουν αθάνατος». Σύμφωνα με τον κ. Σταύρου, «υπάρχουν διάφοροι που λένε πολλά και έχω διαβάσει πάρα πολλές ερμηνείες ή απόψεις από καθηγητές πανεπιστημίου, κατά βάση καλοπροαίρετους. Η δική μου πεποίθηση», συνεχίζει, «είναι ότι τη φράση αυτήν την πήρε από έναν Κύπριο φιλόσοφο, τον Δημώνακτα».

Όποια και αν ήταν η πηγή της έμπνευσής του, αυτές οι λέξεις του σφυρηλατήθηκαν, όχι μόνο στον τάφο του, αλλά και στη συλλογική ελληνική σκέψη και παραμένουν δυσβάσταχτες σήμερα, 26 Οκτωβρίου 2006, όσο ήταν και τότε, την ίδια ημερομηνία, το 1957.

kathimerini

Αυτό το κείμενο εκτυπώθηκε από το hellenicvoiceny.com, στη διεύθυνση
: http://www.hellenicvoiceny.com/index.php?option=com_content&task=view&id=687&Itemid=30